Với việc ban hành Nghị định số 263/2025/NĐ-CP vừa qua, Chính phủ đã mở ra một cơ chế mới, mang tính đột phá trong thu hút và trọng dụng nhân tài khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Đây là bước hiện thực hóa tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TƯ của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, phục vụ phát triển đất nước, đồng thời tháo gỡ “nút thắt” lâu nay về tiền lương, tuyển dụng và cơ chế tự chủ trong khu vực công lập.

“Cởi trói” cho các đơn vị nghiên cứu

Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn một số điều của Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học và công nghệ công lập, nhân lực, nhân tài và giải thưởng trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Có thể nói, đây là lần đầu tiên, Nhà nước thể chế hóa đầy đủ các chính sách về nhân tài, trao quyền mạnh mẽ cho các tổ chức khoa học và công nghệ công lập trong tuyển dụng, trả lương và sử dụng nhân lực.

Một trong những thay đổi lớn nhất là cơ chế tuyển dụng. Trước đây, việc ký hợp đồng với chuyên gia, nhà khoa học phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính và sự phê duyệt của cấp trên, khiến nhiều đơn vị công lập không thể linh hoạt mời gọi nhân tài. Nay, Nghị định cho phép các tổ chức khoa học, công nghệ công lập tự quyết định tuyển dụng, quản lý, ký hợp đồng và trả lương theo thỏa thuận. Đây là bước chuyển quan trọng, đưa khu vực công tiệm cận với cơ chế thị trường, đồng thời thể hiện sự tin tưởng của Nhà nước đối với các cơ quan nghiên cứu.

Nghị định cũng quy định rõ về chế độ tiền lương và đãi ngộ, cho phép thỏa thuận trực tiếp với chuyên gia trong và ngoài nước. Như vậy, các tổ chức công lập có thể trả mức lương xứng đáng với năng lực, không còn bị bó buộc trong khung hành chính cứng nhắc. Cơ chế mới này không chỉ tăng sức cạnh tranh của khu vực công với khu vực tư, mà còn mở ra cơ hội thu hút các nhà khoa học Việt kiều, trí thức trẻ và chuyên gia quốc tế đến làm việc lâu dài tại Việt Nam.

Trao quyền và tạo niềm tin, để nhân tài cống hiến lâu dài

Không chỉ dừng ở trao quyền tự chủ tuyển dụng và trả lương, Nghị định còn thiết lập một hệ thống chính sách toàn diện để nuôi dưỡng và phát huy nhân tài. Các nhà khoa học, chuyên gia được hưởng đầy đủ chế độ bảo hiểm, an sinh xã hội, được ưu tiên trong đào tạo, bồi dưỡng, khen thưởng, đồng thời được bảo đảm điều kiện làm việc hiện đại và được bảo vệ quyền lợi nghề nghiệp. Đặc biệt, người có năng lực nổi trội sẽ được bổ nhiệm vào vị trí lãnh đạo mà không cần đáp ứng toàn bộ các tiêu chuẩn hành chính khắt khe như trước.

Nhiều ưu đãi tài chính cũng như phi tài chính nhằm tạo môi trường nghiên cứu thuận lợi. Nhân tài được ưu tiên bố trí nhà ở, hỗ trợ thủ tục nhập cảnh nếu là chuyên gia nước ngoài, được hưởng chính sách an sinh xã hội và có cơ hội tham gia các chương trình, đề án lớn của Nhà nước. Đồng thời, cơ chế mới cũng khuyến khích các tổ chức khoa học và công nghệ giao nhiệm vụ trực tiếp cho nhân tài, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao, công nghệ số và công nghệ chiến lược quốc gia.

Cụ thể, tiền lương, tiền thưởng, điều kiện làm việc và chế độ phúc lợi đối với chuyên gia như sau :

(1) Tiền lương được thỏa thuận trong hợp đồng lao động đối với chuyện gia, bảo đảm tương xứng với nhiệm vụ được giao và phù hợp với mặt bằng tiền lương trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tương ứng trên thị trường lao động.

(2) Tiền thưởng hằng năm do cơ quan, tổ chức, đơn vị được giao chủ trì thực hiện chương trình, nhiệm vụ, dự án khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quyết định trên cơ sở kết quả đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ được giao, tối đa 04 tháng tiền lương ghi trong hợp đồng lao động.

(3) Tiền thưởng thu được từ việc cho thuê, bán, chuyển nhượng, chuyển giao quyền sử dụng, tự khai thác, sử dụng kết quả nhiệm vụ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; kết quả nhiệm vụ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số khi góp vốn, hợp tác, liên doanh, liên kết, kinh doanh dịch vụ hoặc thành lập doanh nghiệp được thực hiện theo quy định tại điểm a khoản 3 Điều 28 Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

(4) Hỗ trợ ban đầu 01 tháng lương ghi trong hợp đồng lao động để ổn định chỗ ở, di chuyển, mua sắm thiết yếu.

(5) Được hỗ trợ tiền thuê nhà, phương tiện đi lại hoặc cung cấp căn hộ tiêu chuẩn, phương tiện đi lại trong thời gian làm chuyên gia.

(6) Được chi trả kinh phi đi nghiên cứu, trao đổi khoa học ở nước ngoài khi được cơ quan, tổ chức, đơn vị chủ trì chương trình, nhiệm vụ, dự án khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cử theo yêu cầu nhiệm vụ.

(7) Chăm sóc y tế, nghỉ dưỡng và nghỉ phép trong năm :

(i) Được cung cấp gói chăm sóc sức khỏe tự nguyện theo năm không quá 01% tiền lương một năm ghi trong hợp đồng lao động ;

(ii) Hằng năm, được hưởng 07 ngày nghỉ dưỡng trong nước và được hỗ trợ kinh phí tối đa 01 tháng lương ghi trong hợp đồng lao động ;

(iii) Được nghỉ phép theo quy định của pháp luật về lao động, được chi trả kinh phí vé máy bay khứ hồi 01 lần/năm cho chuyên gia cùng thành viên gia đình (bao gồm vợ hoặc chồng, con dưới 18 tuổi) về nước.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Quân – nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, để chính sách đi vào thực tế, cần tiếp tục đồng bộ hóa các luật liên quan, đặc biệt là Luật Ngân sách nhà nước, nhằm cho phép vận hành cơ chế quỹ nghiên cứu linh hoạt – điều mà Nghị quyết số 57-NQ/TƯ đã đặt ra. “Không có quốc gia nào nghiên cứu mà phải chờ cả năm để được ký hợp đồng”, ông khẳng định và nhấn mạnh yêu cầu cấp bách về sự đổi mới trong cơ chế tài chính nghiên cứu.

Nghị định số 263/2025/ NĐ-CP không chỉ giải quyết những “điểm nghẽn” về thủ tục, lương thưởng, mà còn khởi tạo một tư duy mới : Coi nhân tài là nguồn lực đặc biệt, cần được đầu tư, trọng dụng và tôn vinh xứng đáng. Khi cơ chế đã thông, môi trường làm việc được cải thiện và người tài được tin tưởng, đó sẽ là nền tảng để Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.