Chủ tịch nước Lương Cường cho biết, Bộ Chính trị đã thống nhất chủ trương trong nhiệm kỳ 2025-2030, tất cả bí thư tỉnh ủy, thành ủy trực thuộc Trung ương sẽ không phải là người địa phương.

Truyền thống minh triết trong xây dựng bộ máy liêm chính

Chủ trương “bí thư không phải người địa phương” mà Bộ Chính trị đang triển khai không phải là sự đổi mới từ con số 0, mà từ bài học sâu xa trong lịch sử  của dân tộc. 

Từ hàng trăm năm trước, các triều đại phong kiến Việt Nam, đặc biệt là thời Lê và thời Nguyễn, đã ban hành Luật Hồi tỵ, quy định rằng quan lại không được cai trị trên chính mảnh đất quê hương mình. Đây là một tư tưởng quản trị tiến bộ, nhằm ngăn ngừa sự thiên vị, tránh những ràng buộc từ quan hệ dòng tộc, làng xóm, lợi ích riêng tư, đồng thời giúp bộ máy công quyền vận hành minh bạch, công tâm. 

Thực tế lịch sử chứng minh, chính nhờ nguyên tắc này mà nhiều triều đại giữ được kỷ cương, bảo vệ được sự trong sạch của bộ máy quan lại, từ đó củng cố niềm tin của dân vào triều đình.

Trong bối cảnh hiện đại, khi đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, những bài học ấy càng trở nên thời sự. Thực tiễn thời gian qua cho thấy, ở một số nơi, do sự cục bộ địa phương, do những mối quan hệ ràng buộc chằng chịt giữa lãnh đạo và doanh nghiệp, đã xuất hiện tình trạng sai phạm mang tính hệ thống, để lại hậu quả nghiêm trọng cả về kinh tế lẫn lòng tin xã hội.

Chính vì vậy, quyết định bố trí bí thư, chủ tịch, chánh án… không phải người địa phương không chỉ là một sự sắp xếp nhân sự đơn thuần, mà là một cải cách thể chế quan trọng, cắt đứt từ gốc nguy cơ lợi ích nhóm, phe cánh.

Khi một người lãnh đạo không còn bị chi phối bởi quan hệ họ hàng, dòng tộc, hay lợi ích kinh tế gắn với địa phương mình, họ sẽ có nhiều cơ hội hơn để đặt lợi ích quốc gia, lợi ích cộng đồng lên hàng đầu.

Từ đó, những quyết định đưa ra vừa công bằng hơn, vừa quyết liệt hơn, không còn bị kìm hãm bởi những rào cản “tình làng nghĩa xóm”.

Không để tiêu cực có cơ hội hình thành

Một trong những điểm nhấn quan trọng của chủ trương “bí thư không phải người địa phương” chính là tác dụng phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực mang tính hệ thống.

Đã có không ít vụ việc, khi lãnh đạo một địa phương cấu kết chặt chẽ với doanh nghiệp trong suốt hàng chục năm, biến cả bộ máy công quyền thành “lá chắn” cho lợi ích nhóm. Hệ quả là ngân sách bị thất thoát, tài nguyên bị khai thác cạn kiệt và niềm tin của nhân dân bị xói mòn nghiêm trọng.

Điều đáng lo ngại nhất là những sai phạm này không dừng ở cá nhân, mà trở thành vi phạm tập thể, tức là một guồng máy đồng lõa, che chắn, bao che cho nhau.

Chính trong bối cảnh ấy, việc đưa người lãnh đạo từ nơi khác đến giống như một “cú hích thể chế” để phá vỡ những mạng lưới quan hệ vốn chằng chịt như dây leo.

Họ không mang theo “di sản” của quan hệ lợi ích địa phương, không bị trói buộc bởi những cam kết ngầm, nhờ đó có thể dám nhìn thẳng sự thật và hành động quyết liệt vì lợi ích chung.

Đây có thể được xem là một “lá chắn mềm” chống tham nhũng, phòng ngừa từ gốc những nguy cơ “sân sau”, “lợi ích nhóm”.

Đây không chỉ là biện pháp xử lý khi có sai phạm, mà còn là cách để không cho tham nhũng có đất sống, không để tiêu cực có cơ hội hình thành.

Mở đường cho nhân tài thực sự

Một trong những giá trị lớn nhất của chủ trương này chính là khả năng cắt đứt vòng xoáy “người nhà làm quan”. Trong thực tiễn quản lý, không ít trường hợp lãnh đạo địa phương bị chi phối bởi các mối quan hệ họ hàng, dòng tộc, thân hữu.

Từ đó, việc bổ nhiệm, sử dụng cán bộ dễ rơi vào vòng luẩn quẩn: ưu ái người quen, nâng đỡ người thân, khép kín cánh cửa cho những ai thực sự có năng lực nhưng không có “quan hệ”. Đây là một dạng “cục bộ địa phương” nguy hiểm, làm méo mó nguyên tắc công bằng và gây ra sự bất bình trong dư luận.

Khi một bí thư, chủ tịch, chánh án được điều động từ nơi khác đến, họ sẽ ít chịu tác động bởi những ràng buộc này. Điều đó tạo nên một không gian công vụ lành mạnh hơn, nơi cán bộ được đánh giá bằng năng lực, phẩm chất và kết quả công việc, thay vì bằng huyết thống hay quan hệ xã hội.

Đây là cơ chế quan trọng để thúc đẩy trọng dụng nhân tài – khuyến khích những cán bộ trẻ, có năng lực, có ý chí phấn đấu vươn lên bằng chính nỗ lực và thành tích.

Không chỉ dừng lại ở cấp tỉnh

Chủ trương bố trí bí thư, chủ tịch không phải người địa phương không chỉ dừng lại ở cấp tỉnh, mà còn cần được nghiên cứu, mở rộng xuống tận cấp xã – nơi gần dân, sát dân và tác động trực tiếp nhất đến đời sống hàng ngày của người dân.

Ở cơ sở, tình trạng “người nhà làm quan” hay cục bộ dòng họ thường dễ nảy sinh nhất, bởi không gian quan hệ xã hội chặt chẽ, giao thoa giữa chính quyền và cộng đồng thường khó tách bạch. Nếu không có cơ chế kiểm soát, đây chính là mảnh đất màu mỡ để hình thành những nhóm lợi ích khép kín, gây trì trệ cho phát triển địa phương và làm xói mòn niềm tin của nhân dân.

Đặt người lãnh đạo không phải gốc tại địa phương về cấp xã chính là một giải pháp để tăng cường sự khách quan, giảm thiểu ràng buộc, từ đó tạo môi trường minh bạch, công bằng trong công tác cán bộ.

Tuy nhiên, việc này cần có lộ trình phù hợp, đi kèm chính sách hỗ trợ để cán bộ từ nơi khác về có thể hòa nhập, lắng nghe và thấu hiểu dân, qua đó đưa ra những quyết sách vừa công tâm, vừa sát thực tiễn.