Thoạt nhìn, việc đi bộ trên các con phố Việt Nam dường như là một thử thách thực sự. Vỉa hè – vốn được xem là nơi dành cho người đi bộ – thường bị chiếm dụng bởi những quán cà phê ngoài trời, hàng dài xe máy đỗ san sát, những quầy hàng ăn bốc khói nghi ngút và cả núi ghế nhựa đủ màu sắc. Với du khách nước ngoài, sự “chung sống” này có thể trông thật hỗn loạn. Nhưng đối với người Việt, đó là một phần không thể tách rời của đời sống đô thị – một không gian nơi đường phố trở nên sống động, buôn bán và thở cùng con người. Tuy nhiên, trước tốc độ đô thị hoá chóng mặt và những thách thức về giao thông, chính quyền ngày nay đang cố gắng nhìn nhận lại không gian này – vừa thiết yếu, vừa quá tải.

Không gian chung

Về mặt lịch sử, vỉa hè ở Việt Nam chưa bao giờ chỉ dành riêng cho người đi bộ. Như nhà quy hoạch đô thị Annette Kim đã nhấn mạnh trong cuốn Sidewalk City, vỉa hè là nơi giao tiếp xã hội, làm việc và mưu sinh. Những người bán hàng rong, thợ sửa xe, người bán hoa hay thợ cắt tóc đường phố đều chọn vỉa hè làm nơi mưu sinh hằng ngày, tiếp nối một truyền thống kinh tế phi chính thức đã ăn sâu trong văn hóa Việt Nam.

Ngoài ra, đối với nhiều người dân địa phương, vỉa hè được xem như phần mở rộng của ngôi nhà của mình. Ở đó, người ta ăn uống, trò chuyện, làm việc, thậm chí cấm những người khác « xâm phạm » đến. Trong bối cảnh chi phí thuê mặt bằng thương mại cao ngất ngưởng, việc “chiếm” vỉa hè trở thành cách kiếm sống ít tốn kém và thực tế nhất.

---

Xe máy và ô tô : những “ông vua” của đường phố

Xe máy – biểu tượng của Việt Nam hiện đại – đã chinh phục không chỉ lòng đường mà cả vỉa hè. Do thiếu bãi đỗ và tình trạng giao thông thường xuyên tắc nghẽn, vỉa hè bị biến thành nơi đỗ xe tạm thời hoặc lối tắt để tránh kẹt xe. Tình trạng này, vốn được chấp nhận suốt nhiều thập kỷ, khiến việc đi bộ trở nên khó khăn, thậm chí nguy hiểm ở nhiều khu vực.

Nhận thức được vấn đề, chính quyền đã siết chặt quản lý. Từ tháng 1 năm 2025, một nghị định mới (Nghị định 168/2024) quy định mức phạt nặng hơn đối với người điều khiển xe máy chạy hoặc đỗ trên vỉa hè. Mục tiêu rất rõ ràng : trả lại không gian cho người đi bộ – những người mà vỉa hè vốn được tạo ra cho họ.

---

Cuộc “đại tu” vỉa hè

Năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Chính quyền thành phố TP HCM đã khởi động dự án cải tạo lớn tại 37 tuyến đường thuộc Quận 1, với ngân sách 355 tỷ đồng (khoảng 14 triệu USD).
Các hạng mục bao gồm lát lại toàn bộ vỉa hè bằng đá granite, thay mới bó vỉa, nâng cấp hệ thống cấp thoát nước và điện, cũng như gia cố nền để tránh sụt lún do nhiệt độ và rễ cây.

Mục tiêu kép là nâng cao an toàn cho người đi bộ và hiện đại hoá bộ mặt trung tâm thành phố, hướng tới các sự kiện quốc tế quan trọng sắp tới.

---

Quản lý nhưng không “bóp nghẹt” đời sống đường phố

Từ năm 2023, thành phố đã thử nghiệm thu phí sử dụng vỉa hè đối với các hộ kinh doanh và người bán hàng rong. Tuy nhiên, chính sách này bị cho là thiếu công bằng và khó áp dụng, nên đã bị tạm dừng vào đầu năm 2025.
Hiện nay, chính quyền đang xây dựng một kế hoạch quản lý linh hoạt hơn, phân loại rõ các khu vực : khu đi bộ, khu kinh doanh và khu hỗn hợp.

Song song đó, các chiến dịch tháo dỡ công trình lấn chiếm vỉa hè vẫn được triển khai thường xuyên ở nhiều quận. Ví dụ, vào tháng 8 năm 2025, 52 công trình vi phạm đã bị tháo dỡ tại quận Bình Tân. Thế nhưng, chỉ cần lực lượng kiểm tra tạm lơi lỏng, vỉa hè lại nhanh chóng trở về nhịp sống quen thuộc : quán cà phê, hàng ăn, bãi đỗ xe và bếp nấu.

---

Người đi bộ – vẫn đang tìm kiếm chỗ đứng

Đối với cả người dân và du khách, việc đi bộ ở các thành phố lớn vẫn là một thử thách.

Theo Tuổi Trẻ, hơn một nửa số tuyến đường ở TP. Hồ Chí Minh không có vỉa hè đạt chuẩn ; nhiều nơi quá hẹp, thậm chí không có vỉa hè. Người cao tuổi, gia đình có trẻ nhỏ và người khuyết tật là những đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

Một số tổ chức địa phương đang kêu gọi phục hồi “quyền được đi bộ” – một chủ đề còn khá mới mẻ trong các cuộc thảo luận công cộng ở Việt Nam. Tại Hà Nội, một số dự án thí điểm đã thử mở rộng và phân định rõ vỉa hè, nhưng kết quả vẫn còn khiêm tốn.

---

Một sự hỗn loạn đầy sức sống

Bất chấp những nỗ lực quản lý, sự “hỗn loạn” của vỉa hè vẫn giữ được sức hấp dẫn và lý do tồn tại của nó.
Chỉ vài mét vuông xi măng ấy lại là biểu tượng của tinh thần linh hoạt, sáng tạo và sức sống mãnh liệt của người Việt : một nền kinh tế gần gũi, một nơi gặp gỡ và là biểu tượng của đô thị đang phát triển.

Những cải cách của năm 2025 không nhằm xoá bỏ văn hoá ấy, mà để tìm kiếm sự cân bằng giữa truyền thống và hiện đại, giữa quyền được đi bộ và quyền được sống cùng đường phố.

Dịch từ bài Les trottoirs du Vietnam : entre chaos urbain et culture de la rue đăng trên Lepetitjournal ngày 05-11-2025