Trong những năm gần đây, tại Pháp, ngày càng có nhiều ấn phẩm và dự án nghệ thuật mang hơi thở Việt Nam được giới thiệu tới công chúng. Chúng không ồn ào, không mang tham vọng lớn, mà thường khởi đi từ những tình cảm rất riêng – ký ức, sự gắn bó, hay đơn giản là lòng yêu mến dành cho một đất nước xa xôi mà thân thuộc.

Cuốn sách “Việt Nam – Hành trình ký ức” được Dominique thực hiện cùng với Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà

Giữa những dự án nhỏ bé nhưng đầy tâm huyết ấy, “Vietnam – Mon Amour” của Olivier Roy và “Việt Nam – Hành trình ký ức” (Vietnam – Un voyage mémoriel) của Dominique de Miscault và Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà là hai cuốn sách đáng nhớ. Cả hai đều được thực hiện bằng niềm yêu thương sâu lắng hơn là tham vọng nghệ thuật, như những lời gửi gắm giản dị về vẻ đẹp của con người và ký ức Việt Nam.

Olivier Roy: Từ ký ức gia đình đến tuyên ngôn nghệ thuật

Sinh ra tại Levallois-Perret, Olivier Roy mang trong mình dòng máu Pháp – Việt. Người bà cố nội là phụ nữ miền Nam, còn ông nội là một sĩ quan Pháp lai Á – Âu, nói tiếng Việt trôi chảy và am hiểu sâu sắc hai nền văn hóa. Nhưng ông đã mất sớm trong chiến tranh Đông Dương, để lại một khoảng trống mênh mông trong gia đình. “Cha tôi hầu như không biết đến cha mình, còn cô tôi chỉ là một đứa trẻ sơ sinh khi ông ra đi. Chiến tranh là một bi kịch thật sự cho gia đình chúng tôi,” Olivier kể.

Ký ức ấy tưởng chừng lắng sâu, nhưng chưa bao giờ mất đi. Đến năm 2015, khi đang là doanh nhân, ông bất ngờ gặp một phái đoàn Việt Nam tại cửa hàng trong dịp COP21. “Ngay khoảnh khắc ấy, toàn bộ lịch sử gắn liền với Việt Nam trỗi dậy trong tôi,” ông nhớ lại. Phải đến khi trở lại với nghệ thuật năm 2023, Olivier mới biến ký ức này thành một dự án lớn: sách và phim Vietnam – Mon Amour.

Điểm độc đáo trong tác phẩm của Olivier là sự kết hợp giữa nhiếp ảnh và thơ ca. Ông chụp hàng nghìn bức ảnh, rồi kiên nhẫn chọn lọc, ghép đôi chúng với những câu thơ ngắn gọn, đôi khi chỉ một âm tiết. “Tôi muốn mỗi trang sách đều mới mẻ, khiến độc giả không bao giờ thấy chán,” ông chia sẻ. Với ông, thơ và ảnh không minh họa cho nhau, mà là sự kết hợp sáng tạo, mở ra không gian cảm xúc mới.

Một số tác phẩm tiêu biểu như Taximan hay Bleu Indigo (bức chân dung cô thợ nhuộm trở thành bìa sách) đã trở thành biểu tượng cho tinh thần của cuốn sách: giản dị, đời thường nhưng chứa chan tình cảm. “Quan trọng nhất đối với tôi là các cuộc gặp gỡ. Chúng thường diễn ra trong thinh lặng, nhưng thinh lặng ấy lại đầy sức gợi,” ông nói.

Ngoài nhiếp ảnh, Olivier còn trở về với hội họa sau chuyến đi. Ông tổ chức triển lãm Retour du Vietnam tại Vichy, với các tác phẩm vẽ bằng mực Tàu, và đang ấp ủ mong muốn có một triển lãm ảnh quy mô lớn để phóng chiếu những bức hình cùng cuốn sách trên tường.

Điều xuyên suốt trong nghệ thuật của Olivier là tình yêu hòa bình. “Tôi sẽ không bao giờ là nhiếp ảnh gia chiến tranh – dù đó là công việc cần thiết. Tôi là nhiếp ảnh gia của hòa bình,” ông khẳng định. Ở Việt Nam, ký ức gia đình, sự khát khao tìm về cội nguồn và trải nghiệm cá nhân đã gặp nhau, để biến thành một tuyên ngôn: nhiếp ảnh là để yêu, để thấu hiểu, để con người đến gần nhau hơn.

Khi được hỏi ông hình dung Việt Nam như thế nào, Olivier trả lời không chút do dự: “Một con rồng ngậm trong miệng một bó hoa nhài.” Ẩn dụ ấy vừa mạnh mẽ vừa dịu dàng, tượng trưng cho sức sống và vẻ đẹp thanh khiết của đất nước mà ông gọi là Mon Amour.

Olivier Roy và cuốn sách “Vietnam – Mon Amour”

Dominique de Miscault : Ba thập kỷ cho một “hành trình ký ức”

Nếu Olivier Roy đến với Việt Nam từ dòng máu và những mất mát gia đình, thì Dominique de Miscault lại chạm đến đất nước này bằng đôi mắt của một nghệ sĩ và trái tim của một người bạn. Ngay từ lần đầu tiên đặt chân đến Việt Nam năm 1992, bà đã bị chinh phục bởi những sắc màu, gương mặt và ký ức sống động nơi đây. Từ đó, Dominique không ngừng quay trở lại, mang theo chiếc máy ảnh để ghi lại từng khoảnh khắc.

Trong hơn ba thập kỷ, bà đã lưu giữ hàng nghìn bức ảnh – từ miền núi phía Bắc, nơi những người phụ nữ dân tộc thiểu số gùi củi, dệt vải, đến miền Trung đầy nắng gió và những ngôi chùa cổ kính, rồi miền Nam tràn ngập sắc xanh của ruộng đồng. Mỗi bức ảnh của Dominique giống như một mảnh ghép, cùng nhau tạo nên bức tranh ký ức về một Việt Nam vừa gần gũi, vừa thiêng liêng.

Điều khiến ảnh của Dominique đặc biệt không nằm ở kỹ thuật cầu kỳ, mà ở ánh mắt đầy sự kiên nhẫn và tôn trọng. Bà thường trò chuyện, ngồi hàng giờ cùng nhân vật trước khi bấm máy. “Tôi không muốn chỉ chụp một bức hình. Tôi muốn để họ kể câu chuyện của mình qua ánh mắt, nụ cười, và cả sự im lặng,” bà chia sẻ. Chính sự lắng nghe ấy đã khiến nhân vật trong ảnh của Dominique luôn tự nhiên, ấm áp và chan chứa tình người.

Tác giả Dominique de Miscault và cuốn sách “Việt Nam – Hành trình ký ức”

Tình yêu của Dominique dành cho Việt Nam không chỉ dừng lại ở cái đẹp bề ngoài, mà còn hướng đến chiều sâu ký ức. “Tôi không sinh ra ở Việt Nam, nhưng những lần đi, những ánh mắt, những bài ca dân gian đã khiến tôi nhận ra một phần của chính mình trong đất nước này.” Với bà, nhiếp ảnh là một cách để lưu giữ, nhưng quan trọng hơn, là để trao tặng.

Những bức ảnh ấy đã được tập hợp và nâng lên thành một dự án văn hóa đặc biệt: cuốn sách “Việt Nam – Hành trình ký ức” (Vietnam – Un voyage mémoriel), ra mắt tháng 8/2025 tại Paris. Tác phẩm được Dominique thực hiện cùng với Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà – nhà dân tộc học, nghiên cứu về di sản và cộng đồng Việt Nam tại Pháp.

Sự kết hợp này mang đến cho cuốn sách một giá trị khác biệt: mỗi bức ảnh không chỉ gợi cảm xúc, mà còn được đặt trong bối cảnh lịch sử – văn hóa. TS. Hoàng Thị Hồng Hà, bằng tri thức và trải nghiệm nghiên cứu, đã viết lời bình và chú giải song ngữ Việt – Pháp, giúp tác phẩm trở thành chiếc cầu nối cho cả hai cộng đồng. Nhờ vậy, “Việt Nam – Hành trình ký ức” không chỉ là sách ảnh nghệ thuật, mà còn là một tài liệu văn hóa – xã hội, vừa giàu chất thẩm mỹ, vừa có giá trị tư liệu.

Điều đặc biệt là cuốn sách này không chỉ hướng tới độc giả Pháp tò mò về Việt Nam, mà còn dành cho người Việt xa quê hương. Trong những bức ảnh và lời bình, họ có thể tìm thấy ký ức tập thể của cộng đồng, nhận lại hình ảnh thân thuộc của quê nhà, đồng thời thấy mình là một phần trong hành trình chung ấy.

Với Dominique, tình yêu dành cho Việt Nam còn gắn liền với một trách nhiệm: góp phần bảo tồn và lan tỏa di sản. Bà từng nhiều lần ghi lại hình ảnh nghệ nhân dân gian, từ người thợ thêu, người làm giấy dó cho đến nghệ nhân biểu diễn Then. Đó không chỉ là khoảnh khắc nghệ thuật, mà còn là minh chứng cho sự hiện diện sống động của một nền văn hóa đang đối diện nguy cơ mai một.

Việt Nam – điểm hẹn của tình yêu không biên giới

Từ những cuộc gặp gỡ thầm lặng của Dominique đến nỗi khát khao tìm về cội nguồn của Olivier, từ những bức ảnh nghệ thuật đến những lời thơ ngắn gọn, tất cả đều hướng về một Việt Nam chung – đất nước của ký ức, của tình yêu và của sự kết nối.

Nếu Olivier nhìn Việt Nam như “con rồng ngậm bó hoa nhài”, thì Dominique gọi đó là “hành trình ký ức” – nơi mỗi bức ảnh là một lời thì thầm của quá khứ, và mỗi trang sách là một lời nhắn gửi cho tương lai. Ở đó, Việt Nam không chỉ là quê hương của những người Việt, mà còn là miền đất tình cảm của những người bạn Pháp – những người đã chọn đất nước này để yêu thương, để sáng tạo, và để làm nên những cây cầu văn hóa bền vững.

Kim Ngọc